Oстеопороза, или зголемена порозност на коските, е болест која се карактеризира со губење на коскената маса и структурни нарушувања во самото коскено ткиво, водејќи кон зголемена кршливост на коските и со тоа зголемен ризик од фрактури на колкот, рбетот и другите коски. Мажите исто како и жените заболуваат од остеопороза, болест која може да се превенира и да се лечи.

Остеопорозата е голем здравствен проблем, посебно кај постарата популација; од заболените околу 68% се жени

Покрај заболените од остеопороза, уште поголем број налуѓе имаат намалена густина на коскената маса, со што и тие имаат зголемен ризик за развој на оваа болест.

Една од секои две жени на возраст над 50 години има скршеница поврзана со остеопороза.

Мажите не се поштедени од остеопороза; секоја година милиони мажи заболуваат од остеопороза и милиони се во ризик да заболат. Секоја година илјадници мажи  доживуваат скршеница на колкот поврзана со остеопороза и една третина од нив умира од комликации на таа скршеница во тек на една година.

Остеопорозата може да се јави на било која возраст.

Годишните трошоци наСАД поврзани со остеопороза и фрактури поврзани со остеопороза се околу 14 милијарди долари.

Коска

Коската е живо ткиво. Во најголем дел е изградена од колген, протеин кој оформува мека мрежа и калциум фосфат, минерал кој ја зацврстува и зајакнува структурата на коската.

Комбинацијата на колаген и калциум ја прави коската и флексибилна и  цврста, што и помага на истата да го издржи механичкиот стрес. Повеќе од 99% од калциумот во телото е сместено во коските и забите. Останатиот 1% се наоѓа во крвта.

Во текот на животот, стариот коскен материјал се отстранува (ресорпција) и се формира нов коскен материјал ( формација). За време на детсвото и тинејџерските години новиот коскен материјал се создава побрзо отколку што се ресорбира стариот коскен материјал и како резултат коските стануваат поголеми, потешки и погусти. Овој однос се задржува се до 30-тата година кога се постига највисока коскена маса ( максимална коскена сил и густина). По тој период постепено процесот на ресорпција на старо коскено ткиво го надминува процесот на создавање ново коскено ткиво.

Кај жените губењето на коскено ткиво е најбрзо во првите години по менопаузата и продолжува во пост-менопаузниот период. Остеопорозата која главно се јавува кај жените но исто така и кај мажите, ќе се јави кога ресорпцијата на коскеното ткиво се случува пребрзо или замената на старото ткиво со ново се случува пребавно.

Ризик фактори

Одредени ризик фактори се поврзани со развојот на остеопороза и голем број од заболените од остеопороза имаат неколку ризик фактори истовремено, но кај некои заболени не се познати ризик факторите кои допринеле да се јави болеста. Од ризик факторите, на дел од нив може да се влијае но некои не.

Ризик фактори врз кои не може да се влијае:

  • Пол – Шансите за појава на остеопороза се поголеми кај жените во однос на мажите. Жените имаат помалку коскено ткиво и го губат побрзо од мажите пред се поради хормонските промени кои се случуваат со менопаузата.
  • Возраст – Со самото стареење се зголемува ризикот од остеопороза; коските со тек на време стануваат потенки и послаби.
  • Раса – Белците и азијатите се со најголем ризик во однос на припаниците на црната раса.
  • Фамилијарна историја – Фрактурите можат делумно да бидат наследни. Луѓето чии родители имаат историја на фракутури исто така може да имаат намалена коскена маса и со тоа зголемен ризик од фрактури.

.Ризик фактори на кои може да се влијае:

  • Сексуални хормони – Абнормално отсуство на менструација (аменореа), ниско ниво на естроген (менопауза) и ниско ниво на тестостерон кај мажи се ризик фактори за остеопороза.
  • Анорексија (Anorexia nervosa) – Карактеризирана со ирационален страв од качување на телесна тежина, оваа заболување ја зголемува опасноста од остеопороза.
  • Внес на калциум и витамин D  – Долготрајно мало, недоволно внесување на калциум и витамин Д ги прави коските склони кон остеопороза.
  • Употреба на лекови – Долготрајна употреба на глукокортикостероиди и некои анти-епилептични лекови може да доведе до губење на коскено ткиво и скршеници.
  • Животен стил – Физички неактивен животен стил  води кон ослабнување на коските.
  • Пушење – Цигарите се лоши за коските исто како и за срцето и белите дробови.
  • Пиење алкохол–Алкохолот го зголемува ризикот од губење на коскена маса и фрактури

За одржување на оптимална коскена маса и создавање на ново коскено ткиво со текот на стареењето, постојат неколку фактори кои се особено важни:
Калциум: Долготрајно неадекватно внесување калциум допринесува за развој на остеопороза. Многу клинички студии укажуваат дека нискиот внес на калциум е поврзан со намалена коскена маса, брзо губење на коскена маса и честа појава на фрактури. Исто така овие студии покажуваат дека голем број на луѓе внесуваат помалку од половина од дневните количини на калциум. Добри извори на калциум се млечните продукти како млеко, јогурт, сирење но и спанаќ, житарици и тн. Во зависност од внесот на калциум со храна, кај некои луѓе, доколку тој внес е недоволен, е потребно внесување на калциум преку суплементи.

Потребите за калциум се менуваат во текот на животот. Телото има поголема потреба за калциум во детството и пубертетот, кога скелетот рапидно расте, во тек на бременост и доење. Жените во пост-менопауза и постарите мажи исто така имаат поголема потреба за калциум. Со самото стареење се намалува способноста на телото за апсорпција на калциум и останати хранливи материи. Исто така постарите лица често имаат хронични медицински проблеми и употребуваат лекови кои можат да ја намалат апсорпцијата на калциум.

Препорачани дневни дози на калциум

Возраст

mg/ден

Раѓање-6 месеци

210

месеци-1 година

270

1-3

500

4-8

800

9-13

1300

14-18

1300

19-30

1000

31-50

1000

51-70

1200

70 или постари

1200

Бременост и доење

 

14-18

1300

19-50

1000

Витамин D: Витамин D игра важна улога во апсорпцијата на калциум и во одржувањето на здрави коски. Витаминот Д се создава со изложување на кожата на сонце. Кај луѓето кои живеат во региони каде има долги зимски периоди и кај постари лица најчесто е потребно додатно внесување на витамин Д. Дневните дози на витамин Д се 400 до 800 интернационални единици. Масивно внесување на витамин Д во големи дози секако не се препорачува.

Физичка активност: Како и мускулите и коските се живо ткиво кое со вежбање стануваат посилни. Вежбите како одење, планинарење, џогирање, качување по скали, танцување и слично се анти-граитациски и се најдобри за коските.

Лекови кои предизвикуваат губење на коскена маса: Долготрајната употреба на кортикостероиди ( лекови кои се употребуваат за голем број на болести како артритис, астма, Хронова болест, лупус и голем број на болести на белите дробови, бубрезите и црниот дроб) можат да доведат до намалување на коскената густина и фрактури. Исто така губење на коскено ткиво може да се јави од долготрајна употреба на некои анти-епилептични лекови, гонадотропин-ослободувачки хормони, прекумерна употреба на антациди кои содржат алуминиум, одредени лекови против карцином и прекумерна употреба на тироидни хормони.

Но важно е пациентот да се советува со својот лекар и да не престанува со земање на овие лекови на своја рака!

Симптоми

Остеопорозата често е нарекувана „тивка болест“ бидејќи губењето на коскена маса се случува без никакви симптоми. Луѓето најчесто не знаат дека имаат остеопороза се додека нивните коски не станат толку слаби да при изнедно движење или изненаден мал пад не се скршат; најчесто се јавуваат скршеници на колкот и колапс на телото на пршленот од рбетниот столб.
Колабирани пршлени можат прво да се почувствуваат како силна болка во грбот и намалување на висината.Главниот проблем со остеопорозата е јавувањто на скршеници како резултат на слаби механички удари, кои кај нормална коска не би предизвикале никаков ефект а истовремено овие скршеници се јавуваат кај постари лица, кои многу често имаат придружни хронични болести и чиј капацитет за сраснување на скршеницата е намален. Поради тоа овие лица се принудени да лежат во постела неподвижни долг врменски период што ја зголемува опасноста од појава на хипостатска пневмонија и тромбоза, главните причини за умирање на овие пациенти.

Дијагноза на остеопороза

Поставувањето на дијагноза на остеопороза вклучува покрај општ лекарски преглед и различни рендген методи, лабораториски тестови и тестови за одредување на коскената густина.

Рентген прегледи

Доколку пациентот има силна болка во грбот, прво се прави рендген снимање за исклучување на фрактура, колапс на тело на пршлен. Но бидејќи рендген може да детектира губење на коскена маса дури откако истата е намалена за 30%, присуството на остеопороза може да се промаши.

Тестови за одредување на коскена густина

Овие тестови се најдобри за одредување на состојбата на коските. Со овие тестови може да се открие остеопороза во најраните фази, да се одреди ризикот од фрактури и да се прати ефектот на терапијата. Најчесто употребуван ваков тест е DEXA тестот.

Скенирање на коските

Кај некои луѓе потребно е изведување на скенирање на коските. Овие тестови се различни од тестовите за одредување на коскена густина. Овие тестови се употребуваат за дијагностицирање на рак на коските, коскени лезии, воспаленија и сл. При овие тестови се инјектира радиоактивна супстанца која се концентрира во коските и која се детектира со посебен скенер (гама-камера).

Лабораториски тестови

Постојат голем број на лабораториски тестови кои се изведуваат за откривање и пратење на остеопороза. Најчесто употребувани се:

  • ниво на калциум во крв
  • ниво на витамин Д во крв
  • тироидна функција
  • ниво на паратироидни хормони
  • ниво на естроген кај жени
  • утврдување на ниво на фоликуло-стимулирачки хормон ( за утврдување на менопауза)
  • ниво на тестостерон кај мажи
  • одредување на остеокалцин за испитување на формирањето на ново коскено ткиво.

Најчестите тестови кои се изведуваат на урина се:

  • 24-часовна урина за одредување на метаболизмот на калциум
  • тест за одредување на ратата на ресорпција на коскеното ткиво

Третман

Покрај дијагностицирањето на остеопороза, резултатите од тестовите за одредување на коскена густина укажуваат дали треба да се започне превентивен програм или лечење на остеопорозата

Leave a Comment